فاجعه خاموش در قم؛ خاکی که دیگر جان ندارد

قم هر سال چند سانتی‌متر فرو می‌رود، اما آنچه فرو می‌ریزد فقط خاک نیست،بلکه اعتماد به مدیریت منابع، امنیت زیستی و آینده‌ شهر است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، زمینی که زیر پاهایمان قرار دارد،سخت و مستحکم به نظر می‌آید. اما گاهی به طور ناگهانی دهان خود را باز می‌کند و هر آنچه را که بر رویش قرار گرفته است یک جا و با سرعت زیاد می‌بلعد.
کارشناسان می گویند برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی، مدیریت نادرست منابع آب، حفر چاه های غیر مجاز،عدم توسعه سیستم های آبیاری، خشکسالی های پیاپی و بی توجهی به هشدارها باعث فرونشست هایی در قم شده است و روز به روز شاهد مرگ بی بازگشت زمین هستیم.
طبق آمارها مناطق با بیشترین میزان فرونشست به ترتیب شامل استان‌های اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی و کرمانشاه است.
خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی بلایی بر سر قم آورده که این استان در زمره ۱۸ استان با خطر بالای فرونشست محسوب می‌شود.
 قم در محاصره فرونشست
سید احمد شفیعی،معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط زیسست استان قم با بیان اینکه فرونشست به تهدیدی زیست‌محیطی تبدیل شده است، افزود:این پدیده را نه‌فقط یک مسئله زمین‌شناسی، بلکه یک تهدید برای اکوسیستم، زیرساخت‌ها و امنیت زیستی استان  است.
او افزود: هم‌اکنون ضلع غربی و شرقی استان قم با معضل جدی فرونشست زمین مواجه‌اند و این پدیده به‌صورت خزنده در حال گسترش است.
او با تاکید بر لزوم مدیریت منابع آب و جلوگیری از برداشت بی‌رویه هشدار داد: ادامه‌ی روند فعلی در بهره‌برداری از منابع زیرزمینی، ساخت‌وساز‌های بی‌برنامه و ضعف در نظارت، می‌تواند قم را با بحران‌های غیرقابل بازگشت مواجه کند.
 هر سه سال، یک متر از سطح زمین در اعماق فرو می‌رود
معاون محیط زیست انسانی اداره کل
محیط زیست استان قم می گوید: دشت چند هزار هکتاری جعفریه، که تا سه دهه پیش تنها با فرونشستی کمتر از سه سانتی‌متر در سال مواجه بود، امروز با افزایش ده‌برابری این پدیده به مرز
۳۰ سانتی‌متر رسیده است. این یعنی هر سه سال، یک متر از سطح زمین در اعماق فرو می‌رود.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل
محیط زیست قم با ابراز نگرانی از سرعت فرونشست در این دشت، هشدار داد:این میزان از نشست زمین می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان دور، تولیدات کشاورزی منطقه را با چالش جدی مواجه کند.ساختار خاک در جعفریه به‌دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، فشرده و غیرقابل نفوذ شده است.حتی بارندگی نیز دیگر نمی‌تواند به درون زمین راه یابد. این یعنی نه‌تنها منابع آبی، بلکه خود زمین در حال از دست دادن توان زیستی خود است.
محمد احمدی جبلی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم، هم با ابراز نگران گفت:از ۷ دشت استان، ۵ دشت در وضعیت بحرانی فرونشست قرار دارند. دشت قم- ساوه سالانه تا ۲۷ سانتی‌متر پایین می‌رود.
او از دشت‌هایی نام می‌برد که دیگر فقط روی نقشه ایستاده‌اند؛ شریف‌آباد، قم -کهک، مسیله، علی‌آباد ساوه و قم–کاشان. مناطقی که به‌دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، به‌عنوان «ممنوعه بحرانی» شناخته شده‌اند. اما ممنوعیت‌ها روی کاغذ مانده‌اند و چاه‌ها همچنان می‌بلعند.
جبلی پرده از آماری تکان‌دهنده برمی‌دارد: قم با کسری ۲ میلیارد مترمکعبی در منابع آب زیرزمینی مواجه است. تعداد چاه‌های از ۲۲۰۰ حلقه رسیده و طی سه دهه، چاه‌های استان از ۸۰۰ به بیش از
 ۶۰۰۰ حلقه افزایش یافته‌اند. او پدیده فرونشست در قم را مرگ خاموش زمین توصیف کرد و  افزود:این پدیده هر سه سال یک متر رخ می‌دهد. این پدیده می‌تواند به تخلیه سرزمین منجر شود.
 هشدار مدیرعامل آب منطقه‌ای قم درباره فروپاشی ظرفیت جذب آب در خاک استان
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم با اشاره به بحران فرونشست و تخریب ساختار خاک در دشت‌های استان گفت: برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی نه‌تنها سطح آبخوان‌ها را به‌شدت کاهش داده، بلکه موجب از دست رفتن خاصیت جذب و نگهداری آب در خاک شده است.
احمدی جبلی می گوید:خاک استان دیگر حالت اسفنجی ندارد. حتی در صورت بارندگی، آب به درون زمین نفوذ نمی‌کند و در سطح باقی می‌ماند. این یعنی زمین ظرفیت طبیعی خود برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی را از دست داده است.
او با تأکید بر این‌که ساختار خاک در بسیاری از دشت‌های قم به‌دلیل افت شدید سطح آب زیرزمینی دچار تراکم و فشردگی شده، افزود:  این وضعیت نه‌تنها موجب تشدید فرونشست می‌شود، بلکه چرخه طبیعی تغذیه منابع آبی را نیز مختل کرده است. در واقع، ما با یک فروپاشی زیست‌محیطی مواجه‌ایم که آثار آن به زیرساخت‌های شهری، کشاورزی و حتی امنیت زیستی استان سرایت خواهد کرد.
جبلی خواستار اقدام فوری در زمینه مدیریت منابع آب، انسداد چاه‌های غیرمجاز، و فرهنگ‌سازی عمومی برای کاهش مصرف شد و هشدار داد که ادامه روند فعلی می‌تواند به تخلیه تدریجی سرزمین منجر شود.
او از رسانه‌ها، حوزه علمیه، آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌ها می‌خواهد که وارد میدان شوند. طرح‌هایی مثل «مدرسه فصلی آب» و «داناب» آغاز شده‌اند، اما هنوز فاصله زیادی تا مهار بحران وجود دارد.