باغ اکبریه بیرجند، گشتی در معماری اصیل ایرانی

قسمت اول
باغ اکبریه بیرجند، نمونه اصیلی از معماری ایرانی است.خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقا و پویایی بستر طبیعی منطقه شده است. ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده ‌است و ویژگی‌های منحصر به فرد باغ اکبریه باعث شد تا در کنار چند باغ دیگر در قالب یک پروندۀ زنجیره‌ای در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد.
به گزارش ایسنا، باغ اکبریه بیرجند در آغاز سده ۱۴ هجری قمری، در ۳ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند قرار داشته است ولی به علت توسعه شهر، اکنون در انتهای خیابان معلم بیرجند قرار دارد. به لحاظ کارکرد سیاسی مهمترین مجموعه ی حکومتی شهر بیرجند به شمار می‌رفته و به نوعی مقر حکومت چند تن از امرای خاندان علم از جمله”محمد ابراهیم خان شوکت‌الملک” و “اسدالله علم” بوده است.
این مجموعه نیز مانند سایر باغ‌های ایرانی نشانی از زیبایی و به کار گیری عوامل طبیعی در معماری بوده است. خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی شده است.
باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصربه‌فرد دارد؛ نخست اینکه در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور است و سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار گرفته است. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد.
باغ اکبریه بیرجند با وسعتی در حدود ۴۵۰۶۹ متر مربع از دیدنی‌های استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود. این باغ در بستری کوهستانی واقع شده و متشکل از ۲ بنا است که قدیمی‎ترین آن ساختمانی متعلق به حشمت‌ا‎لدوله پدر ابراهیم شوکت‎ الملک که تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه برمی‎گردد. بنای دیگری که در این مجموعه واقع است ساختمان تشریفات است که شوکت‌الملک ساخته است.
این باغ به‌عنوان محل سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. به طوری که در لهجه محلی به (کلاته سرکار امیر) شهرت یافت. بعد از درگذشت ابراهیم خان شوکت‌الملک، پسر وی اسدالله علم، وزیر دربار شاه، از این باغ به‌عنوان محل سکونت در برخی از ایام سال استفاده می‎کرد.این باغ نیز مانند سایر باغ‌های ایرانی دارای محوریت اصلی و تک محوری بودن باغ و وجود کوشکی در تقاطع محور عمود بر هم است که از ویژگی‌های باغ‌های ایرانی در تمامی شهرهای ایران بوده و بر اساس الگوی چهارباغ از دوران هخامنشی این طرح اجرا شده است. الگوی اصلی چهارباغ به قدری ریشه در هنر و فرهنگ ایران دارد که در سایر هنرها نیز همچون هنر فرش‌بافی نیز الگوی چهار باغ و همان چلیپا دیده می‌شود.
ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. این مجموعه شامل چند عمارت است که قدیمی‎ترین آن مربوط به عمارت حشمت‌الملک در منتهی‌الیه شرقی، شامل دو طبقه است. طبقه همکف که دو دالان و راهرو نسبتا طویل دارد و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار می کند.
عمارت مرکزی در جبهه غربی و با عملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان که تقریبا به عنوان هسته مرکزی باغ به حساب می‌آید از تزیینات و چشم‎انداز بسیار عالی برخوردار است. این کوشک در دو طبقه ساخته شده است که دارای تزیینات منبت، مشبک و نیز ارسی با شیشه ‌های رنگی، تزیینات گچی با طرح‌های اسلیمی و هندسی است.
وجود درختان بلند قامت کاج در دو طرف خیابان و نیز خیابان‌های منتهی به خیابان اصلی عمارت مرکزی بر زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است. باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و کوچک‌تر از باغ شمالی است.
درختان موجود در این باغ شامل کاج، انار و توت است و گوشه ‌هایی از باغ گل‌های تاج خروس به چشم می خورد. از جبهه جنوبی این باغ ورودی به روستای اکبریه تعبیه شده است.
ادامه دارد....