عربستان؛ اصلاحات از بالا و آزادي‌هاي محدود و مشروط!

تغييرات و اصلاحات مدني كه توسط بن سلمان در كشور عربستان آغاز شده و همچنان ادامه دارد؛ موجب جلب توجه كشورهاي مختلف، به‌وي‍ژه كشورهاي اسلامي شده است؛ به‌خصوص كه برخي از اين اصلاحات، هنجارشكنانه بوده است، مانند اجراي كنسرت برخي سلبريتي‌هاي زن غربي  در رياض و حتي شهر مقدس مكه و گشايش سينماها. زنان در پي اصلاحات بن سلمان، هم اجازه راي دادن يافتند و هم اجازه رانندگي و هم به ظاهر مي‌توانند در انتخابات شركت كنند و برخي فعاليت‌هاي اجتماعي براي آنان آزاد شده است. در پي چنين اصلاحاتي، كشور امارات نيز براي نخستين بار به زنان اجازه راي داد ودر همين راستا 9 تن از وزراي كابينه را از ميان زنان انتخاب كرد. اين تغييرات به ظاهر نويد دهنده بهبود وضعيت زنان در كشورهاي عربي و به‌خصوص عربستان است كه بيشترين ميزان محدوديت نسبت به زنان در آن اعمال مي‌شد. اكنون زنان عربستان مي‌توانند شناسنامه و پاسپورت جداگانه داشته باشند و حتي به تنهايي سفر كنند. اما آيا اين تنها ظاهر ماجرا و نوعي بازي با اذهان جهاني و داخلي نيست؟
هنوز قتل ناجوانمردانه خاشقچي به‌عنوان يك روزنامه‌نگار منتقد دولت به دست عوامل عربستان، در يادها باقي است، و منتقدین  می‌گویند حکومت عربستان همچنان به حقوق زنان نگاهی ابزاری دارد و وضعیت تبعیض‌های قانونی و سنتی در این کشور بسیار حادتر از آن است که چنین تغییراتی اثرات کافی داشته باشد. مهم‌تر این‌که فعالان مدني از این‌که فعالان حقوق بشر و مدافعان حقوق زنان در زندان هستند، ناراضی‌اند. در واقع فعالان مدني كه خواهان تغييرات اساسي و نه نمايشي در كشور عربستان هستند، زنداني‌اند و امكان فعاليت ندارند. اما موافقان بن سلمان معتقدند كه وي ناچار از چنين تغييراتي است چرا كه عربستان كشوري است با جمعيت جوان، كه 50 درصد اين جمعيت جوان را زنان تشكيل مي‌دهند و اين موافقان مي‌گويند طبيعي است كه بن سلمان به خاطر حفظ اقتصاد نفتی، کشورش را به شکل انقلابی متحول کند، نادیده گرفتن نیروی کار زنان، چشم بستن بر روی یکی از منابع انسانی تعیین کننده کشور محسوب می‌شود.
اينك در پي اين به ظاهر اصلاحات كه بسياري از منتقدان نسبت به عملي شدن آن در سطح جامعه ترديد دارند، حكم شلاق و قطع يد مجرمان در عربستان، تغيير كرده و قراراست احكام ديگري جايگزين آن‌ها شود. همه اين‌ها اما در حاليست كه هنوز كشورعربستان رتبه اول در تعداد اعداميان جهان را دارد. سازمان عفو بین‌الملل مي‌گويد دولت سعودی از اعدام به‌عنوان سلاح سیاسی علیه مخالفان شیعه استفاده می‌کند و در سال گذشته میلادی، علیه 178 مرد و 6 زن حکم اعدام را اجرا کرد که بیش از نیمی از آن‌ها خارجی بودند. به‌علاوه با وجود ساختار غیردموکراتیک عربستان، به موازات اصلاحات، فعالان مدنی و مدافعان حقوق زنان زنداني مي‌شوند. در دنیای محمد بن سلمان که در مصاحبه با رسانه‌های آمریکایی به صراحت درباره «اصلاحات از بالا» صحبت کرده، جایی برای رسیدن به خواسته‌های مدنی از طریق کمپین‌های اجتماعی نیست. او خود به‌عنوان حاكم در مورد اين‌كه چه چيزي آزاد است و چه چيزي نه، و نيز در مورد ميزان آن تصميم مي‌گيرد. اصلاحات از بالا دقيقا به معناي كنترل‌گري بر رفتارهايي است كه بخواهند خارج از ساختار غيردموكراتيك عربستان، كنش‌هايي داشته باشند. به نظر مي‌رسد اصلاحات از بالا، طبعا شامل عده خاص و با اهداف خاصي خواهد بود؛ اهدافي كه شايد بيشتر جنبه نمايشي دارد تا تغييرات ساختاري. 

a.f.far99@gmail.com